Giống như người Eskimo có rất nhiều từ chỉ tuyết, ở Nhật Bản cũng có 1 số từ miêu tả vấn đề tìm việc. Shokusagashi và kyuushoku đều có nghĩa là “tìm việc” chỉ hành động tìm việc làm nói chung. Tenshoku katsudou là đổi việc, chuyển chỗ làm. Shuushoku katsudo , gọi tắt là “shuukatsu” chỉ quá trình tìm việc của sinh viên mới tốt nghiệp.
Lý do cho tất cả các quy tắc “tìm việc” khác nhau này là nhờ có thông lệ tuyển dụng độc đáo của Nhật Bản. Lớn nhất và độc đáo nhất là shinsotsu ikkatsu saiyou 新 卒 一 括 採用 (し ん そ つ い っ か つ さ い よ う) – các công ty đồng thời tuyển dụng một lượng lớn sinh viên. Trước năm 1997, có quy định về ngày bắt đầu tuyển dụng chính thức của các công ty. Nếu bắt đầu trước ngày này thì được gọi là aotagari 青田 刈 (あ お た が) り, mà theo nghĩa đen có nghĩa là “thu hoạch lúa khi vẫn còn xanh”. Sau năm 1997 các hướng dẫn mới đề xuất các công ty nên thông báo tuyển dụng vào ngày 01/12 (cho các sinh viên năm thứ ba) và bắt đầu phỏng vấn sàng lọc các ứng viên vào ngày 01/04 (đối với sinh viên năm thứ tư). Gần đây, chỉnh phủ của thủ tướng Abe yêu cầu đẩy lùi ngày này lại để sinh viên có thể tập trung vào việc học.
Do các công ty tuyển dụng tất cả cùng một lúc nên ban đầu họ tranh giành các các sinh viên đến từ các trường tốt hơn, bởi vì họ muốn có các sinh viên “tốt hơn”. Điều này gây áp lực cho học sinh trung học, bởi nếu bạn được nhận vào một trường đại học tốt, bạn sẽ có nhiều cơ hội để có được một công việc tốt, ngay cả khi bạn không học hành gì nhiều ở trường đại học. Hệ thống này cũng khiến cho sinh viên đại học phải đi làm sớm hơn. Nếu không thì chỉ còn lại rất ít công việc tốt. Nói thẳng ra, sinh viên thực sự cảm thấy họ cần tìm được việc trong thời gian shinsotsu-ikkatsu-saiyou này. Nếu không thì sẽ rất khó tìm được một công việc lý tưởng. Thậm chí họ còn mất đi lợi thế vào năm tiếp theo, bởi vì các công ty chỉ tập trung vào sinh viên mới tốt nghiệp.
Có thể thấy để có được công việc, sinh viên gặp rất nhiều áp lực với rất nhiều chỉ dẫn và quy tắc đi kèm. Và không chỉ dừng lại ở đây. Còn tồn tại một danh sách dài các “quy tắc bất thành văn” dành cho những sinh viên này. Nếu bạn không thực hiện những điều này, thì khó có thể tìm được việc. Chỉ liên quan tới ngoại hình cũng có 1 danh sách dài cần phải làm theo.
Kiểu tóc
Đối với nam: Nên để ngắn đủ để nhìn thấy tai và chải gọn gàng.
Đối với nữ: Nên buộc hoặc chải gọn gàng để lộ tai ra ngoài
Đầu tóc phải sạch sẽ, không nên nhuộm tóc.
Ria mép / Râu : Nên cạo sạch sẽ.
Trang phục
Bạn nên mặc một bộ đồ tối màu phù hợp với phỏng vấn xin việc.
Một bộ vest 1 hàng khuy gồm 2 khuy sẽ phù hợp hơn là bộ vest 2 hàng khuy, khuy trên cùng phải được cài chặt.
Áo sơ mi phải là màu trắng, cà vạt nên đơn giản.
Quần nên được là thẳng li.
Màu tất phải tương tự với màu quần áo.
Giày :Giày phải đơn giản và có màu đen hoặc nâu, giày phải được đánh sạch sẽ.
Trang điểm
Cần đơn giản và không lòe loẹt.
Không nên dùng nước hoa.
Móng tay: Móng tay cần cắt gọn gàng, không nên sơn móng tay.
Khuyên tai: Không nên đeo khuyên tai.
Dây chuyền
Phải đơn giản, không lòe loẹt.
Trang phục của nữ
Nên mặc một bộ đồ tối màu phù hợp với phỏng vấn xin việc.
Các màu an toàn là: Đen, xanh đen, hoặc màu xám.
Nếu mặc váy, không được quá ngắn.
Áo sơ mi trắng là an toàn.
Giày nữ : Nên đi một đôi giày thấp đơn giản, màu giày phải phù hợp với màu của quần áo. Nếu đi giày cao gót thì ko nên quá cao. Giày phải được đánh sạch sẽ
Mặc dù là “quy tắc bất thành văn” nhưng nhiều người nghĩ rằng chúng rất quan trọng (nhiều người trong số họ đã được tuyển dụng). Nếu bạn không làm tất cả những điều này thì bạn sẽ ít có khả năng được tuyển dụng khi mà cơ chế tuyển dụng trọn đời đang dần biến mất ở Nhật Bản và bạn muốn có một công việc tốt ngay khi có thể.
Chuyện ngoài lề về bộ vest đen
Tất cả bắt đầu từ một bài viết trên “Weekly Toyo Keizai” với tựa đề “Chọn trang phục màu đen để tìm việc shuukatsu! – Đừng cố gắng để nổi bật bằng trang phục” đăng ngày 28/10/2014. Theo bài viết, 90% ứng viên đều mặc trang phục màu đen vì vậy các ứng viên khác nên làm theo số đông để được an toàn. Họ cho rằng người phỏng vấn có thể nghĩ bạn mặc một bộ vest kẻ sọc “độc đáo” để được nổi bật hơn với những người mặc bộ đồ màu đen bình thường:
Vậy người phỏng vấn sẽ nghĩ gì nếu bạn mặc bộ vest kẻ sọc tới buổi phỏng vấn? Phản ứng của người phỏng vấn sẽ là một trong ba trường hợp sau:
Họ sẽ đánh giá tích cực, như là “vest kẻ sọc tốt hơn bởi vì nó khác với những người khác.”
Họ không quan tâm đến quần áo, vì vậy họ không đánh giá tích cực hay tiêu cực.
Họ đánh giá tiêu cực, “anh ấy/cô ấy không biết cách cư xử, mặc một bộ đồ kẻ sọc tới phỏng vấn là quá lòe loẹt để tạo ấn tượng tốt.”
Hãy giả sử rằng các trường hợp trên có xác suất ngang nhau. Trong trường hợp đó, nếu bạn mặc một bộ đồ đơn giản màu đen tới phỏng vấn, người phỏng vấn sẽ không có phản ứng đặc biệt nào vì hầu hết các ứng viên đều mặc như vậy. Họ không đánh giá tích cực hay tiêu cực, mà hoàn toàn trung lập, vì vậy có thể nói sẽ không có rủi ro gì nếu bạn chọn một bộ đồ màu đen.
Tuy nhiên, nếu bạn mặc một bộ đồ kẻ sọc tới phỏng vấn, nguy cơ người phỏng vấn có thể có ấn tượng tiêu cực với bạn là 1/3. Một sự khác biệt lớn, phải không? Bạn đâu cần tự mình ôm lấy rủi ro như vậy. Thay vì diện mạo nổi bật, bạn nên cố gắng nổi bật bằng cách thể hiện bạn là ai và gây ấn tượng với người phỏng vấn khi trả lời phỏng vấn.
Để đáp trả bài viết này, Kenichiro Mogi, một nhà khoa học nghiên cứu Khoa học nhận thức của Nhật Bản (ông là nhà nghiên cứu cao cấp tại Phòng thí nghiệm Khoa học Máy tính của Sony và là giáo sư thỉnh giảng tại Học viện Công nghệ Tokyo), đã đưa ra một phản biện. Ông đã đăng lên Twitter:
Trọng điểm của bài viết này là gì? Một đất nước mà các ứng viên mặc “đồng phục”. Tôi muốn nói rằng đây là một bài viết vô giá trị và vô nghĩa. Thật là ngu ngốc. Người lớn nào nói hay làm điều này là kẻ ngốc (liên quan đến bài viết “Chọn trang phục màu đen để tìm việc shuukatsu!”). – @kenichiromogi
Nhiều người đồng ý với quan điểm của ông và tweet lại:
Có rất nhiều quy tắc vô nghĩa xuất hiện tại Nhật Bản – @ ys1dream
Bài viết này thực sự ngu ngốc, phải không? Ý nó là không được thể hiện cá tính? Khi tôi còn đang tìm việc, nó đã khiến tôi tốn một thời gian để nhận được lời mời làm việc. Tôi chán ngấy vẻ ngoài và bộ đồ phỏng vấn của mình và cuối cùng tôi đến buổi phỏng vấn trong chiếc quần jeans, một chiếc áo khoác và một đôi giày thể thao … sau đó tôi được nhận vào làm. Mặc quần áo bình thường giúp bạn thoải mái, vì vậy tôi khuyên bạn nên mặc thoải mái”- @ Mii_sang3791
Tôi cho rằng không nên làm việc ở một công ty mà quyết định tuyển người chỉ bởi màu sắc của quần áo. – @mizutamabeat
Shoji Kokami, nhà biên kịch, đạo diễn, nhà làm phim nổi tiếng Nhật Bản, đã đồng ý với bài tweet của ông Mogi và đưa ý kiến của mình trong ba dòng twitter:
Ví dụ nhé, hãy tưởng tượng nếu một đứa trẻ không muốn dùng cặp, cha mẹ đứa bé đã thuyết phục/cầu xin/ra lệnh/khuyến khích con mình sử dụng. Trong trường hợp đó, tôi tôn trọng những bậc cha mẹ có thể nói với con mình rằng“Con sẽ không bị bắt nạt nếu con dùng cặp” nhưng “đất nước này không cho phép sự đa dạng, nhưng hy vọng điều đó sẽ thay đổi khi con trưởng thành”. Tôi không bao giờ muốn trở thành người có thể tự tin nói với một đứa trẻ rằng “khi con tốt nghiệp đại học, con sẽ phải mặc trang phục tuyển dụng, đó là “cái cặp”của người lớn, nếu không con sẽ không được nhận vào làm. Tất cả là vì lợi ích của con”. Thay vào đó, tôi muốn trở thành người có thể nói về cảm xúc thật sự của tôi về trang phục tuyển dụng – bao gồm các ý kiến của những người tán thành bộ trang phục màu đen và cả những người không cảm thấy thoải mái với nó. Đó sẽ là bước đi vững chắc, dù là một bước nhỏ, để làm giảm sự ngột ngạt của đất nước này và thắp lên ngọn lửa hy vọng. Tôi nghĩ rằng người lớn có thể làm những điều này là một người lớn tuyệt vời. – @KOKAMIShoji
Tác giả tự do Tomohiro Akagi đã đăng bài lên blog chia sẻ ý kiến của mình. Đầu tiên ông xem thường những người cảm thấy khó chịu hay nghi ngờ mặc bộ đồ màu đen là điều đúng đắn sau khi đọc bài viết trên Toyo Keizai. Ông nói rằng nếu một ứng viên hỏi ông mặc gì là phù hợp nhất cho buổi phỏng vấn xin việc, ông sẽ khuyên họ lựa chọn một bộ đồ màu đen bởi mục đích của “tìm việc” không phải là mặc một bộ đồ đầy màu sắc mà là nhận được lời mời làm việc. Nếu có rủi ro khi mặc một bộ đồ màu sắc độc đáo, thì lời khuyên tốt nhất chắc chắn là làm theo số đông.
Sau khi mào đầu như vậy, ông đề cập đến chủ đề chính, đó là “Ông Mogi và những người tức giận khác đến từ đâu?”
Akagi giả định rằng, họ đã thất vọng với thực tế là cá tính riêng của mỗi người bị đánh đồng, vì họ lớn lên trong thời điểm mà người ta yêu cầu không phải mặc đồng phục học sinh mà mặc bất cứ thứ gì họ muốn khi đi học. Ông kết luận, ý kiến của họ xuất phát từ niềm tin rằng chấp nhận nhiều loại trang phục giống như chấp nhận cá tính của họ.
Sau đó, ông chỉ ra rằng những sinh viên hiện đang tìm việc đã rất quen với việc mặc đồng phục học sinh, vì thế họ biết làm thế nào để tận dụng lợi thế đó. Đặc biệt là “nữ sinh trung học” đã trở thành biểu tượng, có nghĩa là họ được hưởng lợi từ xã hội tiêu dùng, giống như xã hội công nhận giá trị của họ. Do vậy, họ chẳng nghi ngại gì về việc mặc bộ đồ đen như những người khác. Những từ như “vô giá trị” hay “ngột ngạt” mà ông Mogi và những người khác nhấn mạnh vào chỉ tồn tại trong thế hệ của họ và có khả năng lớn là quan niệm này không tồn tại ở tất cả các ứng viên hiện tại.
Bằng cách đó, nó làm sáng tỏ lý do tại sao tôi nghi ngờ sự tức giận của họ. Tôi đoán người cảm thấy “vô giá trị” hay “ngột ngạt” từ những ứng viên mặc bộ trang phục màu đen chỉ có ông Mogi và ông Kokami. Vì vậy, tôi cho rằng sự thật đằng sau sự tức giận của họ là họ đang sử dụng các ứng viên như những quân cờ trong cuộc chiến tranh ủy nhiệm để lấp đầy lòng tự trọng của họ.
Tại sao họ lại chiến đấu vì điều này? Không phải điều quan trọng nhất đối với các ứng viên là suy nghĩ cho bản thân sao? Nếu họ muốn được an toàn và làm những gì người khác làm, vậy họ có thể mặc một bộ đồ màu đen và làm theo danh sách quy tắc bất thành văn. Thêm nữa, một bộ đồ màu đen đơn giản có thể được sử dụng trong nhiều tình huống khác. Đây là một ví dụ cực đoan, nhưng nếu ai đó tìm ra lý do để mặc một bộ đồ màu vàng và có thể giải thích một cách hợp lý, thì cũng sẽ ổn thôi. Người phỏng vấn có thể sẽ hỏi bạn lý do tại sao bạn mặc trang phục đó, hy vọng bạn có thể đưa ra câu trả lời hợp lý, logic, gây ấn tượng với họ.
Isenpai Lược dịch từ bài viết của Mami Suzuki / tofugu.com
